Wiemy już, że pierwsza powstała Ewangelia według świętego Marka (ok. 64 r.), następnie Mateusza, Łukasza i Jana. Wiemy, że mają dużo materiału wspólnego, zwłaszcza pierwsze trzy – zwane właśnie ze względu na podobieństwa, synoptycznymi.
Podobieństwa
We wszystkich trzech ewangeliach występuje podobny układ materiału: działalność Jana Chrzciciela, chrzest Jezusa, kuszenie, działalność w Galilei, podróż do Jerozolimy, działalność w Jerozolimie, proces, męka, ukrzyżowanie, śmierć i zmartwychwstanie. Ewangelia Marka liczy (z wykluczeniem 16,9-20) 661 wierszy; z tego ponad 600 znajduje się u św. Mateusza (na 1068), a co najmniej 350 u św. Łukasza (na 1149 ogółem). Zaś Mateusz i Łukasz mają około 240 wierszy wspólnych. Co je łączy? Podobne jest brzmienie słów Pana Jezusa. Styl, w jakim relacjonowane są wydarzenia, często sprawia wrażenie, że chodzi o to samo opowiadanie. Czasami spotyka się identyczne zdania, ten sam niezwykły tok składni, powtórzenia tych samych, rzadko występujących słów oraz cytatów ze Starego Testamentu.
Różnice
Nie znaczy to jednak, że pierwsze trzy ewangelie są wiernymi kopiami. Każdy z ewangelistów ma własny materiał, własne dyspozycje i styl. Czasami zmieniona jest kolejność wydarzeń lub słów, np. drugie i trzecie kuszenie występuje w odwrotnym porządku; inne są liczby obrazujące rozrost Królestwa Bożego. U Marka brak zupełnie rodowodu i historii dzieciństwa Jezusa. Ewangelia Markowa, to ewangelia czynów, prawie zupełnie nie ma tam mów, podczas gdy Mateusz ma ich co najmniej sześć. Inne jest brzmienie słów w partiach podobnych treściowo, inny styl opowiadań itd.
Rozwiązania problemu
Wszystkie te zjawiska, zarówno mówiące o podobieństwach, jak i różnicach, domagają się odpowiedniego wytłumaczenia. Zapoczątkował je święty Augustyn (V w. po Chr.). Powiedział on, że ewangelie zostały napisane w porządku kanonicznym (tj. Mt, Mk, Łk), przy czym każdy kolejny korzystał z pracy swoich poprzedników. Z czasem powstało kilka hipotez: hipoteza fragmentów, hipoteza ustnej tradycji, hipoteza wzajemnej zależności.
Od kilkudziesięciu lat najczęściej przyjmowaną przez uczonych jest hipoteza dwóch źródeł. Według niej Mateusz i Łukasz posługiwali się niezależnie od siebie jako pierwszym źródłem Ewangelią według św. Marka. Drugim źródłem był jakiś „Zbiór słów Jezusa”, który nie zachował się do naszych czasów. Przypuszczalnie powstał przed rokiem 64 w Palestynie, zredagowany po aramejsku i zawierał maksymy, przypowieści i mowy Jezusa.
ks. Józef Pick
„Pielgrzym” 2009, nr 22 (520), s. 9