W świadomości przeciętnego Polaka wielkopolskie miasteczko Września urasta do symbolu walki dzieci z germanizacją szkolnictwa, głównie ze strajkiem przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim. Aczkolwiek prawdą jest, że do najtragiczniejszego w skutkach protestu doszło tam w maju 1901 roku, niemniej o wiele większa skala buntu związana ze sprzeciwem dziatwy (skutecznie wspieranej przez rodziców, a także część duchowieństwa) przeciw nauce religii w języku zaborcy, miało miejsce na Kaszubach w latach 1906–1907.
Ideą przewodnią szeroko zakrojonej akcji, w której uczestniczyło około 170 szkół (w tym prawie 70 w powiecie kartuskim), była zdecydowana walka o naukę pacierza i prawd wiary w języku polskim – w myśl słów anonimowego wiersza: „My z Tobą, Boże, rozmawiać chcemy,/ lecz «Vater unser» nie rozumiemy./ I nikt nie zmusi nas Ciebie tak zwać/ boś Ty nie Vater, lecz Ojciec nasz”.
To swoiste powstanie narodowe, trwające na Kaszubach od jesieni 1906 roku do lata 1907 roku, choć nie zmieniło germanizacyjnej polityki państwa pruskiego, wygenerowało wszak w poważnym stopniu świadomość narodową pośród społeczności kaszubskiej. Stąd szeroki zakres represji nie tylko wobec strajkujących dzieci, lecz nade wszystko wobec ich rodziców, których karano aresztem, grzywnami, wypowiedzeniem pracy itp. Istniała zatem konieczność fachowej obrony pozwanych przez pruskie sądownictwo. (…)
ks. Jan Walkusz
Więcej przeczytasz w 17. numerze dwutygodnika „Pielgrzym” [20 i 27 sierpnia 2023 R. XXXIV Nr 17 (880)], str. 32.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
