Strefa Gazy to obszar położony na wybrzeżu Morza Śródziemnego, graniczący na południowym zachodzie z Egiptem oraz na południu i wschodzie z Izraelem. Jego całkowita powierzchnia wynosi trzysta sześćdziesiąt kilometrów kwadratowych i jest zamieszkiwana przez półtora miliona Palestyńczyków. Przez wieki był to najważniejszy szlak transportu towarów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Historia tego małego skrawka ziemi jest niezwykle burzliwa i skomplikowana.
Nigdy Gaza nie była miastem żydowskim w sensie przynależności państwowej. Pojawia się na kartach Starego Testamentu w kontekście wyrąbywania sobie granic rodzącego się państwa żydowskiego po wyjściu Hebrajczyków z niewoli egipskiej. Jozue wprowadził ich do Kanaanu i porozdzielał pogańskie ziemie dwunastu plemionom żydowskim (pokoleniom) z obowiązkiem ich zbrojnego zdobywania i urządzania po swojemu. Gaza przypadła pokoleniu Judy. Ludzie tego pokolenia nie potrafili zdobyć Gazy należącej do Filistynów, walecznego plemienia dysponującego żelaznymi rydwanami i taktyką prowadzenia bitew według szkoły egipskiej. Ponadto miasto było potężnie ufortyfikowane i przez bliskość położenia z Egiptem pozostające w strefie wpływów faraonów. Ani król Dawid, ani jego syn Salomon – kiedy Izrael osiągnął największe nabytki terytorialne w swych dziejach – nie odnieśli znaczniejszego sukcesu przy próbach opanowania miasta. W kolejnych stuleciach stało się ono ofiarą najazdów wyłaniających się tam potęg: Egiptu, Asyrii, Babilonii, Persji, Macedończyków i Greków Aleksandra Wielkiego, Seleucydów i Ptolomeuszów po rozpadzie jego imperium, wreszcie Rzymian.
W mieście funkcjonował ważny port, który obsługiwał Szlak Kadzidlany przy eksporcie luksusowych dóbr z krajów Lewantu do Rzymu. Co więcej, przez miasto przebiegał prastary szlak komunikacyjny, łączący Aleksandrię w Egipcie z Damaszkiem w Syrii. Nadmorska Droga – Via Maris – pojawia się nawet na kartach Dziejów Apostolskich w odniesieniu do pewnego królewskiego dworzanina z Etiopii wizytującego Jerozolimę i podczas podróży powrotnej do ojczyzny ochrzczonego przez diakona Filipa (Dz 8,25–40).
Rozwój
Gaza osiągnęła najwyższy stopień gospodarczego i kulturalnego rozwoju w czasach bizantyńskich, czyli po roku 330, głównie zaś pod panowaniem Justyniana Wielkiego (527–565). Miejscowa ludność, wcześniej w dużej masie już ochrzczona, o czym świadczą srogie prześladowania za Dioklecjana, zażywała znacznych przywilejów z tytułu nie tylko intratnego handlu, chociażby znakomitymi winami, ale i z napływu podróżujących morzem pielgrzymów do Ziemi Świętej oraz istniejących w mieście szkół, głównie retoryki, zasilanych studentami pochodzącymi z bliskowschodnich prowincji Bizancjum. W mieście wzniesiono wiele kościołów, zastępując nimi pogańskie świątynie. Największym była Eudoxiana, bazylika konsekrowana w 407 roku. Tamtejsi biskupi, znani z imienia, odgrywali znaczną rolę w toczących się podówczas sporach chrystologicznych. Na pustkowiach wokół miasta zawiązały się grupy palestyńskich pustelników. Miasto otrzymało solidne mury miejskie chroniące przed rajdami nomadów z pobliskich pustyń, pełniło w grupie nabatejskich, a później bizantyńskich miast na Negewie wiodącą rolę w systemie obronnym bizantyńskich prowincji na pograniczu z Arabią i Egiptem.
Inwazja
Rozwój miasta został raptownie zahamowany przez inwazję mahometańskich armii, które od 634 roku wlewały się falami do chrześcijańskiej Palestyny. Przekazy historyczne donoszą o zabitych obrońcach miasta: „Passio Sanctorum Sexaginta Martyrum”. Wraz z Palestyną na zawsze znalazło się ono w posiadaniu muzułmanów, bez większej różnicy – czy to rządzonych przez kalifów z Damaszku, a później z Bagdadu, czy też sułtanów z Egiptu, by wreszcie znaleźć się w orbicie imperium osmańskiego, od roku 1516 władającego ze Stambułu wszystkimi arabskimi ziemiami. Chrześcijański charakter miasta, tak jak i całej Palestyny, został prawie całkowicie zatarty w wyniku programowej islamizacji.
Wprawdzie krzyżowcy z pierwszej krucjaty, a po niej z kolejnych za cenę ogromu przelanej krwi próbowali odbudować chrześcijańską obecność w ziemskiej ojczyźnie Jezusa, ale próba ta okazała się tylko bolesnym epizodem. Rycerze opanowali Gazę prawie bez walki w 1100 roku, znajdując muzułmańskie miasto w stanie kompletnego upadku, o znikomej liczbie ludności chrześcijańskiej. Upadek Królestwa Jerozolimskiego w 1178 roku zaprzepaścił proces rechrystianizacji śródziemnomorskich miast Palestyny. Ostatecznie Gazę odebrali muzułmanie krzyżowcom w 1250 roku. Katedrę św. Jana Chrzciciela zamienili na Wielki Meczet. Podobny los spotkał klasztor św. Hilariona i wiele pomniejszych kościołów.
I tak toczyła się historia przez cztery kolejne stulecia, do momentu rozpadu Imperium Osmańskiego w wyniku przegranej przez Turcję Wielkiej Wojny, kiedy to sułtanat w światowym konflikcie stanął po stronie Niemiec. W wyniku wojny nastał czas rodzenia się świadomości narodowej u rozlicznych ludów nie tylko w Europie (rozpad monarchii austrowęgierskiej), ale i na Bliskim Wschodzie. By plemiona arabskie o zmyśle państwowotwórczym nie skoczyły sobie do gardeł przy próbie wyrąbywania dla siebie własnych terytoriów, w roku 1920 Liga Narodów utworzyła na opustoszałym od Turcji obszarze Mandat Brytyjski, polityczny i administracyjny twór przejściowy.
Utworzenie dwóch państw
Mandat Brytyjski przestał funkcjonować po II wojnie światowej, kiedy Brytyjczycy w obliczu terrorystycznych ataków ze strony zbrojnych żydowskich bojówek (ale i arabskich) próbowali się wycofać z zapalnego obszaru. Sprawę przejęła ONZ, która w 1947 roku zawyrokowała podział Palestyny na dwa państwa, żydowskie i arabskie. Żydzi z entuzjazmem przyjęli rezolucję nr 181 i proklamowali powstanie państwa Izrael 14 maja 1948 roku. Akt ten doprowadził do wojny z Arabami, zakończonej ogłoszeniem przez tych drugich 1 października 1948 roku niepodległej Palestyny z rządem rezydującym w Gazie. Miał on kontrolować ustanowioną tak zwaną Strefę Gazy, zalążek przyszłego państwa, czyli obszar przypartej do morza półpustynnej ziemi długości czterdziestu i szerokości dziesięciu kilometrów, pozostający pod kontrolą graniczącego z tym efemerycznym tworem Egiptem. W wyniku kolejnych wojen arabsko-izraelskich do Strefy Gazy napływały tysiące palestyńskich uciekinierów, którzy z biegiem lat, radykalizując się, powołali cały szereg organizacji i grup terrorystycznych atakujących mieszkańców Izraela, także za pomocą aktów samobójczych. W wyniku klęski państw arabskich podczas wywołanej przez nie wojny sześciodniowej w czerwcu 1967 Izrael zdobył ogromne obszary ziemi, w tym – na swoje nieszczęście – także Strefę Gazy. Z czasem sponsorował tam zakładanie osiedli żydowskich, co tym bardziej rozsierdziło Palestyńczyków, powodując ich jeszcze większą radykalizację.
Hamas
Spośród organizacji terrorystycznych w roku 1987 wybił się na prowadzenie Hamas. W swym skrajnym radykalizmie wystąpił nawet przeciwko powołanej na Zachodnim Brzegu Autonomii Palestyńskiej, zarzucając legalnemu rządowi palestyńskiemu kolaborację z Izraelem. Hamas bowiem nie uznaje państwa Izrael, a w swoich założeniach ideowych utrzymuje konieczność wymordowania wszystkich Żydów, także cywilnych, jako że każdy żydowski obywatel jest wojskowo przeszkolony, czyli plasuje się w pozycji potencjalnego wroga Palestyńczyków. Cieszący się ogromną popularnością w Strefie Gazy Hamas w 2006 roku wygrał tam wybory parlamentarne, uzyskując mandat legalnej władzy i kontestując rząd Autonomii Palestyńskiej ze stolicą w Ramalah. Formą walki Hamasu pozostaje terroryzm oraz ostrzeliwanie na różne sposoby terytorium Izraela. Inwazja Hamasu na Izrael w październiku 2023 roku stanowi rozpaczliwy, politycznie bezsensowny, skazany na klęskę akt otwartej wojny z państwem żydowskim. Oby lokalny konflikt – a były ich w przeszłości dziesiątki – tym razem nie rozlał się na cały Bliski Wschód i dalej.
Jan Gać
„Pielgrzym” [29 października i 5 listopada 2023 R. XXXIV Nr 22 (885)], str. 16-17.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
