Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim powołane do życia pięćdziesiąt lat temu, dokładnie 23 czerwca 1973 roku, obchodzi swój złoty jubileusz. Towarzystwo, założone przez ścisłe grono entuzjastów, skupiało przez ten czas bez mała trzystu członków, aktywnych działaczy wiernych idei rozwoju i promocji dziedzictwa historii, tradycji i kultury Kociewia. Wielu z nich na trwałe wpisało się w dzieje tego regionu i jego stolicy.
Jednym z głównych zadań wpisanych do statutu Towarzystwa przez jego założycieli jest troska o lokalne dziedzictwo – obiekty materialnej i duchowej spuścizny, jak i dorobek poszczególnych środowisk twórców – ludzi pióra, kultury, ludowej sztuki i rzemiosła, ale i kultywowanie pamięci o wydarzeniach dziejowych i osobach zasłużonych dla Kociewia na wielu obszarach służby dla ojczyzny i regionu. Ocalenie od zapomnienia – szlachetne i niełatwe wobec dominacji konsumpcjonizmu i relatywizmu z jednej, a globalizacji z drugiej strony – uznano za priorytetowe dla pogłębiania świadomości tego pokolenia, które jest zobowiązane do przekazywania młodym generacjom wiedzy i prawdy o tych korzeniach, na których ma ono budować swoją tożsamość i przyszłość. Historia i dorobek tworzących ją od stuleci kolejnych pokoleń były dla Towarzystwa wyznacznikiem działań, których efekty z perspektywy półwiecza można ocenić jako dorodny plon – wspólne dzieło zbiorowej aktywności wielu działaczy na przestrzeni minionych pięciu dekad pod kierunkiem kolejnych prezesów TMZK. Najdłużej funkcję tę pełnił śp. Edmund Falkowski (1983–1997), po którym przejął ją Mirosław Kalkowski i piastuje tę funkcję do chwili obecnej przez dwadzieścia sześć lat.
Dokumentować i upowszechniać
Przyjąwszy takie zadanie, przed laty TMZK urządziło Izbę Pamięci w Nowej Wsi, zaś w Starogardzie Gdańskim ufundowało pomniki nagrobne powstańców styczniowych – E. Przanowskiego i B. Górskiego, dowódców 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich ppłk. T. Łękawskiego i ppłk. J. Trepty, pomniki i obeliski upamiętniające ofiary zbrodni katyńskiej w Starogardzie Gdańskim, „Jaszczurkowców” w Zelgoszczy, powstańców F. Ceynowy w Klonówce, także tablice pamiątkowe w Starogardzie Gdańskim – na cześć powrotu miasta do macierzy w 1920 roku, sługi Bożego ks. H. Szumana, ks. B. Sychty, ks. phm. F. Kalinowskiego, J. Pillara, jak też W. Stefańskiego w Pelplinie czy ks. Józefa Łobodzkiego w Klonówce i bł. ks. B. Komorowskiego w Barłożnie. Towarzystwo miało także znaczący udział w nadawaniu nazw ulicom starogardzkim, zarówno tym przywróconym po roku 1989, jak i przemianowanym, ale i nadawanym dla nowo powstających ulic w kolejnych latach.
Towarzystwo obejmowało patronatem konferencje, sympozja i sesje historyczne, włącznie z główną sesją naukową na osiemsetlecie Starogardu Gdańskiego w czerwcu 1998 roku. Przez wiele lat ściśle współpracowało również przy organizowaniu Biesiad Literackich w Czarnej Wodzie.
Jednym z głównych zadań realizowanych od początku istnienia Towarzystwa była działalność wydawnicza. Jej plonem jest pokaźny dorobek edytorski, obejmujący szeroko pojętą tematykę dziejów regionu, zwłaszcza wielotomowa edycja „Słownika biograficznego Kociewia”, którego tom siódmy promowano podczas tegorocznego jubileuszu wydawcy. W związku z I Kongresem Kociewskim w 1995 roku TMZK reaktywowało „Zapiski Kociewskie” – własne czasopismo regionalne adresowane do środowisk zainteresowanych tematyką małej ojczyzny.
Integrować i wspierać
Formą dotarcia do młodszego pokolenia stały się konkursy adresowane do młodzieży szkolnej i studenckiej. Do organizowanego od 1999 roku Konkursu Publicystycznego im. E. Falkowskiego stanęło dotąd siedmiuset autorów prac poświęconych szeroko pojętej tematyce regionu, podobnie jak w trwającym od 2005 roku konkursie na prace magisterskie i licencjackie nagrodzono sześćdziesięciu ośmiu autorów reprezentujących wyższe uczelnie w kraju.
Potrzeba integrowania działaczy kociewskich i miłośników Kociewia rozproszonych z różnych względów poza macierzystym regionem zaowocowała powołaniem w 2005 roku Trójmiejskiego Klubu Kociewiaków w Gdańsku. Ta filia TMZK swoją prężną działalnością potwierdza wciąż konieczną do zachowania więź międzypokoleniową, zarazem pozwalając jej członkom uczestniczyć we wszystkich sprawach i problemach współczesnego Kociewia.
W zachowaniu tożsamości kociewskiej niebagatelną rolę odegrały spektakularne wydarzenia, choćby Kongresy Kociewskie – wielkie święta całego regionu począwszy od 1995 roku, z tym nietypowym z powodu pandemii ostatnim VI Kongresem włącznie. Służą temu inicjatywy „Kociewskiej Więźby”, imprezy publiczne i spotkania w ramach „Plachandrów Kociewskich” z szukaniem pomysłów na promocję regionu – nadaniem tytułów Ambasadora i Perełek Kociewia. W tych i wszelkich innych działaniach swoje miejsce znalazło TMZK na miarę posiadanych możliwości jako społecznej organizacji pozarządowej.
Jubileusz
TMZK trwa od pół wieku, a jego skład członkowski odmładza się (chociaż oczekiwania w tym względzie są wciąż większe), dzięki czemu idea przyświecająca ojcom założycielom ma kontynuatorów. To, iż TMZK nie stało się efemerydą na krótki czas, ale wytrwało w okresach nie zawsze sprzyjających, a nawet trudnych, jest też moralną nagrodą za wspólny wysiłek tamtych i obecnych społeczników regionalistów – całej tej niemałej wspólnoty miłośników regionu, która w ciągu półwiecza wiernie i na różny sposób wspierała działania na rzecz Starogardu Gdańskiego i Kociewia.
Ryszard Szwoch
„Pielgrzym” [23 i 30 lipca 2023 R. XXXIV Nr 15 (878)], str. 8-9
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
