Człowiek z natury jest istotą społeczną. Między ludźmi istnieją relacje naznaczone powinnością (debitum) określonego działania lub niedziałania. Podstawą powinności są ludzkie uprawnienia (prawo jako ius). Człowiek ma prawo do tego, co jest jego osobowym dobrem – do życia i do tego, co służy jego osobowemu rozwojowi.
Podstawą uprawnienia nie jest to, że ktoś czegoś chce. Prawo przez ludzi stanowione (prawo jako lex) ma służyć zabezpieczeniu ludzkich naturalnych uprawnień, dobru wspólnemu oraz temu, aby jedni ludzie nie naruszali uprawnień innych ludzi. W tym sensie prawo, chociaż nie utożsamia się z całym polem moralności, ma jednak charakter moralny. Nie może zezwalać na zło w obszarze sprawiedliwości i nie może nakazywać zła w tej dziedzinie. Prawo powinno stać na straży sprawiedliwości, a nie na przykład interesu klasowego czy partyjnego.
Warto w tym miejscu przywołać definicję prawa, jaką sformułował św. Tomasz z Akwinu: „Norma prawna (lex) to rozrządzenie rozumu, ogłoszone ze względu na dobro wspólne przez tego, do którego należy troska o społeczność”.
Tomasz akcentuje rozumność prawa w przeciwieństwie do koncepcji woluntarystycznych, wedle których to wola władcy, tłumu, partii czy parlamentu jest ostateczną podstawą prawa. Akcentuje dobro wspólne w przeciwieństwie do koncepcji akcentujących określone partykularne interesy, na przykład koncepcja prawa jako narzędzia rewolucyjnej przemiany społecznej.
Ci, którzy nie przyjmują Tomaszowej teorii prawa, przyjmują jakąś inną, na przykład Kantowską czy (neo)marksistowską. W teorii prawa nie ma ucieczki od filozoficznych rozstrzygnięć.
Zauważmy wreszcie, że normy prawne mają związek ze społecznym obyczajem. Z jednej strony w systemach demokratycznych ujawniają kondycję moralną społeczeństwa, które przez swoich przedstawicieli lub w referendum stanowi prawo, z drugiej zaś wpływają na społeczne obyczaje. Dobre prawo wychowuje, natomiast złe psuje społeczne obyczaje.
ks. Piotr Moskal
„Pielgrzym” [12 i 19 maja 2024 R. XXXV Nr 10 (899)], str. 33.
Fot. Pixabay.com
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
