Od lat naukowcy spierają się, kim byli mieszkańcy państwa pierwszych Piastów. Niektórzy twierdzą, że wikingami bądź Germanami. Inni uważają, że byli to mieszkańcy naszych ziem, których obecnie nazywamy Słowianami. Wydaje się, że badacze z Poznania w końcu znaleźli odpowiedź…
Piastowie zasiadali na polskim tronie przynajmniej od około 960 roku. Na arenie międzynarodowej jako dynastia zaistnieli po przyjęciu chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Rządzili Polską do 1370 roku (z przerwą na panowanie Wacława II), kiedy to zmarł Kazimierz III Wielki. Czy przodkowie Piastów wywodzili się z terenów dzisiejszej Polski czy może byli wikingami lub przybyszami z innych części Europy? Na to pytanie postanowili odpowiedzieć biolodzy, archeolodzy i historycy z interdyscyplinarnego zespołu kierowanego przez prof. Marka Figlerowicza, dyrektora Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu. Wyniki badań pt. „Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE” zostały niedawno zaprezentowane na łamach „Genome Biology”, jednego z trzech najbardziej prestiżowych czasopism naukowych poświęconych genetyce. Przeprowadzona analiza, jak przekonują jej autorzy, to „punkt zwrotny w ponad dwustuletniej gorącej dyskusji toczącej się wokół najbardziej zasadniczych kwestii związanych z pochodzeniem Słowian zachodnich w tym społeczeństwa państwa Piastów”.
Ani Słowianie, ani Germanie
Dotychczas w dyskursie naukowym obowiązywały dwie skrajne hipotezy. Pierwsza – autochtoniczna – zakłada, że Słowianie żyli na terenie dzisiejszej Polski „od zawsze”. Druga – allochtoniczna – uznaje, że dawniej żyli tu Germanie, którzy po okresie wielkich wędrówek ludu opuścili nasze tereny, a w ich miejsce przyszli Słowianie. Zespół prof. Figlerowicza udowodnił, że obie te hipotezy są… nieprawdziwe. „Bo nie jest prawdą, że żyli tu Słowianie; tu po prostu mieszkali ludzie, którzy byli bardzo podobni do generalnie wszystkich innych sąsiadów żyjących u południowego wybrzeża Bałtyku. Czyli na terenie współczesnej Polski żyli ludzie, którzy byli podobni do ludzi z północnych Niemiec, byli podobni do tych, którzy żyli w Danii w tamtym okresie, czyli 2000 lat temu, byli podobni do ludzi tamtych czasów z Litwy, Łotwy” – skomentował wyniki badań prof. Figlerowicz dla portalu „Nauka w Polsce”. Naukowiec zaznaczył, że przeprowadzona analiza pokazuje, że „na tereny współczesnej Polski, mniej więcej w pierwszych wiekach, przyszła nieduża migracja z północy, która jeszcze więcej tego komponentu północnego wprowadziła na nasze ziemie”. Dodał, że przybysze wędrowali przez Polskę mniej więcej z okolic Gdańska, wzdłuż Wisły, a potem Bugu do południowo-wschodniej granicy obecnej Polski – tam, gdzie leży Masłomęcz, mieszając się z ludnością lokalną. „Gdy badamy tę ludność, która tworzyła tę grupę masłomęcką, czyli tę grupę migrantów z północy mieszających się z lokalną ludnością – to wówczas się okazuje, że to mniej więcej jest taka sama ludność, jak ta, która tworzyła państwo Piastów” – podkreślił. „I to, co nam się udało zrobić, to właśnie to, że obserwowaliśmy migrantów, którzy przechodzili przez Polskę i mieszali się z ludnością lokalną. I te domieszki pokazywały nam, kim była ta ludność lokalna. Okazuje się, że owa ludność była generalnie podobna do tych, którzy żyli wzdłuż całego południowego wybrzeża Bałtyku. I mieszanka dała wszystko, co jest potrzebne, żeby powstało społeczeństwo państwa Piastów. To pokazuje, że wszystkie twory, które ludzie wymyślali – Goci, Słowianie itd., że to tylko pojęcia, one nie mają dużo wspólnego z genetyką i historią biologiczną tych ludzi” – uzupełniał prof. Figlerowicz.
474 osoby, 27 cmentarzysk
Według jednej z hipotez Słowianie pojawili się w Europie nie wcześniej niż w VI wieku n.e. Inna mówi z kolei, że zamieszkiwali tereny między Wisłą a Odrą na długo przed tak zwanym okresem wędrówek ludów (czas pomiędzy najazdem Hunów na Europę w 375 roku n.e. a podbojem Italii przez Longobardów w 568 roku). Poznańscy badacze skoncentrowali swoje wieloaspektowe badania na dwóch populacjach, które w przeszłości zamieszkiwały obszar współczesnej Polski. Pierwszą populację tworzyli przedstawiciele kultury wielbarskiej. Drugą populację stanowili reprezentanci społeczeństwa państwa Piastów. Badania objęły 474 osoby pochowane na 27 cmentarzyskach. Dla 197 z nich zdołano uzyskać dane całogenomowe. „To bardzo dobry wynik. Tak duży zbiór danych archeogenomicznych z regionu Europy, który do tej pory był słabo poznany, jest naprawdę imponujący” – mówił „Newsweekowi” prof. Figlerowicz. Naukowcy szukali głównie czaszek, bo w nich znajdują się kości najbardziej przydatne do badań DNA. Najcenniejsze były jednak zęby, dodatkowo zabezpieczone szkliwem. Przeprowadzone analizy wykazały, że populacje wiązane z kulturą wielbarską tworzyli głównie migrujący z północy mężczyźni oraz lokalne kobiety. Ponadto stwierdzono, że w genomach osób będących mieszanką przybyszów z północy oraz ludności lokalnej, znajdują się praktycznie wszystkie komponenty genetyczne obecne w genomach populacji tworzącej społeczeństwo państwa Piastów. „Oznacza to, że już w V wieku n.e. zakończyły się zasadnicze procesy demograficzne kształtujące strukturę genetyczną populacji zamieszkującej obszar współczesnej Polski w X–XII wieku n.e. Innymi słowy, rezultaty naszych badań wskazują, że do ukształtowania się struktury genetycznej mieszkańców państwa Piastów nie była konieczna żadna dodatkowa migracja mająca miejsce po V wieku n.e. Przedstawione wyniki są zatem zgodne z hipotezą zakładającą genetyczną kontynuację w pierwszym tysiącleciu n.e. na obszarze środkowo-wschodniej Europy” – wyjaśnili naukowcy Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu.
Z ustaleniami polskich badaczy można zapoznać się na stronie: https://genomebiology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13059-023-03013-9.
Korzystałem z artykułów: „Przełomowe badania polskich naukowców dot. społeczeństwa państwa Piastów” oraz „Skąd się wzięli Piastowie” opublikowanych na portalu „Nauka w Polsce” oraz w „Newsweeku”.
Jan Hlebowicz, publicysta, historyk, pracownik IPN Gdańsk
„Pielgrzym” [20 i 27 sierpnia 2023 R. XXXIV Nr 17 (880)], str. 28-29.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
