Jak już wspominałem – cnoty nie są czymś człowiekowi wrodzonym, ale jako trwałe dyspozycje do czynienia dobra zdobywane są ludzkim wysiłkiem. Wśród cnót cztery z nich pełnią rolę kluczową, a nazywane są cnotami kardynalnymi (od łac. cardo – czyli zawias). Należą do nich: roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo.
Roztropność (prudentia) to cnota, dzięki której człowiek zdolny jest do rozeznawania w każdej okoliczności właściwego dobra dla człowieka oraz właściwych środków do jego osiągnięcia. Często roztropność nazywana jest wyrazem dojrzałości moralnej człowieka, jego znajomości ludzi i spraw, umiejętności wyszukiwania w różnych skomplikowanych sytuacjach życiowych zachowań optymalnych w granicach obowiązujących norm moralnych.
Cnota sprawiedliwości (iustitia) uzdalnia człowieka do oddania każdemu (Bogu i bliźniemu) tego, co mu się słusznie należy. W odniesieniu do Boga cnota sprawiedliwości nazywana jest cnotą religijności, ze sprawiedliwości bowiem wynika szacunek i cześć, którą człowiek winien oddawać Bogu. W stosunku do ludzi cnota sprawiedliwości dzieli się zaś na: sprawiedliwość legalną – określa to, co się społeczności/państwu należy od jego członków, sprawiedliwość rozdzielczą – określa to, co się członkom państwa (obywatelom, rodzinom itd.) należy od państwa, oraz sprawiedliwość wymienną, która określa relacje między poszczególnymi ludźmi.
Kolejną cnotą kardynalną jest męstwo (fortitudo). Jest to cnota uzdalniająca człowieka do przezwyciężenia trudności życiowych i dająca stałość w dążeniu do dobra. Cnota ta umacnia decyzję opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód, które się pojawiają na drodze do realizacji dobra, uzdalnia do przezwyciężania strachu oraz do stawienia czoła prześladowaniom i próbom, jak również uzdalnia do wyrzeczenia się siebie i ofiary (nawet ofiary z życia w słusznej sprawie).
I wreszcie umiarkowanie (temperantia) to cnota, która uzdalnia człowieka do opanowania siebie przy używaniu dóbr zmysłowych zgodnie z rozumną naturą człowieka. Przedmiotem dalszym cnoty umiarkowania są dobra zmysłowe, zaś przedmiotem bliższym jest przyjemność związana z ich używaniem. Gatunkami cnoty umiarkowania są: umiarkowanie w jedzeniu i piciu (napojów alkoholowych), czystość regulująca sferę życia seksualnego człowieka, skromność, wstydliwość, kultura ubioru itp.
ks. Tomasz Huzarek
„Pielgrzym” 2016, nr 20 (700), s. 9
