Początek roku liturgicznego jest okazją do odświeżenia tego, co może wydawać się oczywiste, ale faktycznie takie nie jest. Mam na myśli choćby terminy, którymi się posługujemy, nie do końca zdając sobie sprawę z ich znaczenia. I nie chodzi tu tylko o jakąś specjalistyczną terminologię, ale o pewne podstawowe pojęcia.
Na początku warto zatrzymać się nad samą nazwą miejsca modlitwy, czyli świątynią. Według słownika to „budowla sakralna, w której modlą się wyznawcy jakiejś religii”. A zatem możemy mówić o świątyniach katolickich, ale też na przykład buddyjskich czy nawet (dawniej) pogańskich. Możemy zastąpić słowo „świątynia” wyrazem „kościół”, który jest nam bliski, jako że oznacza budowlę, w której odprawiane są msze św. i w której modlą się chrześcijanie. Przy okazji warto zaznaczyć, że wyraz „kościół” napisany wielką literą – „Kościół” – to wspólnota wierzących w Chrystusa, a zarazem instytucja – ortografia pomaga nam zwrócić uwagę na właściwe znaczenie.
Kościoły budowane są w różnych typach. W Pelplinie mamy do czynienia z bazyliką, czyli budynkiem zbudowanym na planie prostokąta, z wieloma nawami, z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadającą okna ponad dachami naw bocznych. Co ciekawe, w czasach starożytnych nazwą „bazylika” określano halę targową lub salę sądową z nawami bocznymi i trybuną reprezentacyjną, ale też największą salę w willach rzymskiej arystokracji. Dzisiaj to pojęcie funkcjonuje w naszej świadomości tylko w odniesieniu do budowli kościelnych.
W przewodnikach możemy przeczytać, że kościół w Pelplinie jest bazyliką mniejszą. To tytuł honorowy nadawany przez papieża, otrzymywany przez kościoły wyróżniające się wartością zabytkową, liturgiczną, pielgrzymkową i duszpasterską. Pelplin zawdzięcza ten zaszczyt papieżowi Pawłowi VI, który w 1965 roku nadał tutejszej katedrze tytuł basilica minor.
Pelplińska świątynia od 1824 roku nosi tytuł katedry. Tak nazywa się główny kościół w diecezji podlegający bezpośrednio biskupowi. Początkowo katedrą nazywano miejsce do siadania. Rozszerzenie tego pojęcia nastąpiło wraz z ustanowieniem święta katedry św. Piotra w 354 roku. W modlitwie skierowanej z tej okazji do św. Piotra katedra oznaczała kierowanie kościołem. Od X wieku rozpowszechniła się jako nazwa kościoła biskupiego – przedtem stosowano terminy ecclesia matrix i ecclesia mater. Według zwyczaju w swojej katedrze chowany jest biskup. Datę ustanowienia katedry obchodzi się jako święto danej diecezji.
Dzisiejsza katedra to kościół parafialny, ale geneza tej świątyni wiąże się z założeniem w XIII wieku w tym miejscu klasztoru cystersów. Klasztorem nazywa się budynek zakonu, czyli wspólnoty religijnej, której członkowie, związani ślubami, żyją według ściśle określonych reguł. Pelpliński klasztor przez wieki był opactwem – wspólnotą, na której czele stał opat. Opactwo miało też posiadłości ziemskie. Niestety, działało ono tylko do kasacji, która na skutek zarządzenia władz pruskich nastąpiła w 1823 roku. Obecnie funkcjonuje tu parafia pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Parafią zaś nazywamy najmniejszą kościelną jednostkę administracyjną, posiadającą własny kościół i zarządzaną przez proboszcza.
Zofia Pomirska
„Pielgrzym” [26 listopada i 3 grudnia 2023 R. XXXIV Nr 24 (887)], str. 4.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
