Wielu z nas pewnie kojarzy pochwałę tradycji w piosence Tewjego Mleczarza z musicalu „Skrzypek na dachu”. Wierność wyznawanym wartościom jest osią fabularną tego dzieła, a wspomniany bohater poszanowanie porządku przeszłości uznaje za spoiwo ludzkiej egzystencji, ratujące przed bezsensem życia. Wydawać by się mogło, że podobną funkcję jak tradycja pełni kultura, zakorzeniona w spuściźnie dziejowej. Nie na darmo przewodniki turystyczne kierują naszą uwagę w stronę ponadczasowych dzieł czy konstrukcji architektonicznych, a kanon lektur pozwala dostrzec ciągłość wielkich tematów, które od wieków towarzyszą ludzkości.
Obecnie jednak coraz mocniej narasta skłonność do negowania cywilizacyjnych zdobyczy przeszłości, nazywana „cancel culture”, czyli kulturą unieważniania. Jest to współczesna forma ostracyzmu wykluczająca wszystkich, którzy myślą inaczej. W ramach tego nurtu w imię szczytnych zasad „niewygodne” postaci czy dzieła są usuwane z przestrzeni publicznej. Paradoksalnie czynią to ci, którzy skądinąd głośno upominają się o nieograniczoną wolność jednostki i poszanowanie wszelkiej inności. Swoje działania tłumaczą zaś naprawianiem krzywd i dopuszczaniem do głosu grup wykluczonych.
Trend ten prowadzi także do unieważniania kultury w kontekście historycznym, czego przykładem są popularne obecnie w Stanach Zjednoczonych ruchy, które chcą obalać pomnik. Co prawda w naszym kraju jeszcze nie obala się pomników, ale wystarczy prześledzić dyskusję, jaka towarzyszy obecności w spisie lektur powieści Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”. Ulubiona książka wielu pokoleń Polaków obecnie opisywana jest jako instrument „indoktrynowania uczniów (…) dziewiętnastowiecznymi kolonialno-rasistowskimi strukturami myślowymi oraz paletą prymitywnych stereotypów i fantazji dotyczących Afryki”. I choć Polska nie ma na sumieniu kolonializmu, uporczywie próbuje się wzbudzić w nas poczucie winy za inne przypisywane naszym przodkom grzechy przeszłości, tym samym rodząc niechęć do własnej tradycji i nieufność wobec odziedziczonej kultury.
Zofia Pomirska
„Pielgrzym” [5 i 12 lutego 2023 R. XXXIV Nr 3 (866)], str. 32
Dwutygodnik „Pielgrzym” można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
UWAGA!
Czasopismo do nabycia także w wersji elektronicznej (PDF)!
