W wyniku przeobrażeń polityczno-społeczno-administracyjnych, rewolucji francuskiej oraz wojen napoleońskich, a także zmian ustrojowych i terytorialnych w Europie po kongresie wiedeńskim pilną potrzebą stała się także kościelna reorganizacja terytorialna, zwłaszcza w państwie pruskim. Po ostatecznym ustaleniu granic rząd pruski już w 1816 roku wszczął starania o kościelną reorganizację, celem dostosowania jej do granic państwowych.
W związku z tym wysłał do Stolicy Apostolskiej swoich przedstawicieli w osobach: posła Bartholda Georga von Niebuhra, ministra wyznań Karla von Altensteina i dyrektora departamentu do spraw wyznań Karla Augusta von Hardenberga, by wypracować odpowiednie porozumienie w tej sprawie. Efektem tych przedsięwzięć, przy konstruktywnym zaangażowaniu sekretarza stanu kardynała Ercole Consalviego, stała się bulla papieża Piusa VII „De salute animarum” z 16 lipca 1821 roku regulująca już to granice diecezji katolickich w Prusach, już to wyznaczająca funkcjonowanie instytucji i urzędów kościelnych na tym terenie.
Zmiany Kościoła na Pomorzu
Dokument ów – poza wieloma innymi ustaleniami – wygenerował także niemałe zmiany dotyczące Kościoła na Pomorzu (w diecezji chełmińskiej), które – upraszczając nieco zagadnienie – można sprowadzić do trzech zasadniczych płaszczyzn, mianowicie: poszerzenia i zmiany granic diecezji, nowej praktyki w wyborze biskupów ordynariuszy oraz nowego usytuowania stolicy diecezji. Diecezja chełmińska została powiększona o ponad połowę obszaru w stosunku sprzed 1821 roku. W związku z tym wydatnie rozrosła się organizacja terytorialna, niemniej zdecydowaną rozbudowę sieci parafialnej obserwuje się od drugiej połowy XIX wieku.
Przeniesienie stolicy diecezji do Pelplina
W numerze 31 przywołanego tu dokumentu czytamy m.in.: „A ponieważ doniesiono nam, że w Chełmnie brak jest odpowiednich domów, aby przyzwoicie ulokować biskupa i kapitułę, więc upoważniamy niniejszym wykonawcę niniejszej bulli [bpa warmińskiego Józefa Hohenzollerna – przyp. J.W.], aby – po wysłuchaniu zainteresowanych stron i dokładnym zbadaniu tej sprawy – pozostawiając tytuł i nazwę biskupstwa chełmińskiego, mógł – jeśli to będzie uważał za słuszne w Panu, przenieść rezydencję biskupa chełmińskiego i kapituły chełmińskiej do Pelplina, przy jednoczesnym zapewnieniu należytego utrzymania katedry chełmińskiej”.
Przeniesienie dotychczasowej stolicy z Chełmży do Pelplina, co oficjalnie nastąpiło 3 sierpnia 1824 roku, miało zresztą szerszy kontekst, o wyraźnym odcieniu narodowo-politycznym. (…)
ks. Jan Walkusz
Więcej przeczytasz w 15. numerze dwutygodnika „Pielgrzym” [21 i 28 lipca 2024 R. XXXV Nr 15 (904)], str. 16-19.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
