Wyjątkowy obrzęd poświęcenia dwóch baranków, które są ofiarowywane papieżowi może obejrzeć każdy z pielgrzymów, który w Roku Jubileuszowym – także i w każdym innym – przybędzie do Rzymu w drugiej połowie stycznia. To obrzęd związany ze świętą Agnieszką, której ślady w Wiecznym Mieście są obecne choćby na Piazza Navona.
Piazza Navona to jeden z najpiękniejszych placów Rzymu. Pełno tu restauracji, są tłumy turystów, piękne fontanny. Zażywając tam relaksu mało kto zapewne zdaje sobie sprawę, że jest to również miejsce męczeństwa świętej Agnieszki, jednej z najbardziej czczonych świętych w chrześcijańskiej starożytności.
Piękna i czysta
O jej życiu i śmierci wiemy jedynie z późniejszych tradycji i przekazów. Nie ma jednak wątpliwości zarówno co do historyczności tej postaci, jak i jej męczeństwa.
Urodziła się w Rzymie około 290 r., w zamożnej rodzinie, była wykształcona i niezwykle piękna. O jej rękę ubiegał się syn wpływowego prefekta miasta. Kiedy spotkał się ze stanowczą odmową ze strony Agnieszki, domyślił się, że jest ona chrześcijanką i że złożyła ślub czystości.
Próbował ją zmusić do zmiany zdania groźbami tortur, a gdy to na nic się zdało oddano ją do domu publicznego. Dziewczyna – wówczas może 12-13 letnia – budziła taki szacunek, że nikt nie odważył się jej dotknąć. Wtedy prefekt, wbrew ówczesnemu prawu, które zabraniało egzekucji dziewic, wydał ją na ścięcie. Wcześniej, całkowicie obnażona, została pokazana zgromadzonym tłumom; jej ciało w cudowny sposób okryło się płaszczem włosów.
Męczeństwo na stadionie Domicjana
Męczeństwo młodziutkiej rzymianki dokonało się najprawdopodobniej na stadionie Domicjana, tam, gdzie dzisiaj znajduje się Piazza Navona.
W starożytności odbywały się w tym miejscu igrzyska, gry i zawody. W średniowieczu urządzano tu przedstawienia i zabawy. W okresie baroku pośrodku placu umieszczono słynną fontannę Czterech Rzek, zaprojektowaną przez Gian Lorenzo Berniniego, z egzotycznymi zwierzętami, palmami, wężami i delfinami.
Splendoru Piazza Navona dodają jeszcze dwie inne fontanny, zdecydowanie mniejsze; jedna z nich jest również dziełem wspomnianego genialnego rzeźbiarza.
Kościół w miejscu męczeństwa
Kościół św. Agnieszki przylega bezpośrednio do placu i dodaje mu niemało uroku. Powstał w miejscu, w którym – wedle źródeł i tradycji – dokonało się męczeństwo dziewicy.
W jednym z bocznych ołtarzy można zobaczyć figurę przedstawiającą św. Agnieszkę w płomieniach. W kaplicy po lewej stronie, za ołtarzem głównym, w srebrnym relikwiarzu przechowywana jest głowa świętej. Piękna srebrna figura ukazuje męczennicę patrzącą ku górze, z lewą ręką na sercu, w prawej trzymającą baranka.
W podziemiach jest krypta znajdująca się, wedle tradycji, dokładnie na miejscu męczeństwa. Ciało Agnieszki zostało jednak pochowane gdzie indziej.
Miejsce pochówku
Bazylika św. Agnieszki za Murami, w północnej części Rzymu, znajduje się pomiędzy wczesnochrześcijańskimi budowlami, które obejmowały ruiny cmentarza, rozległe katakumby i kryptę, w której pochowano ciało zamęczonej Agnieszki.
W absydzie uwagę przyciąga mozaika pochodzenia bizantyjskiego z VII wieku, która przedstawia na złotym tle św. Agnieszkę z narzędziami męczeństwa. W łuku triumfalnym Pietro Gagliardi przedstawił męczeństwo świętej, a w ołtarzu głównym dostrzegamy baldachim z czterema porfirowymi kolumnami. Pod nim znajduje się posąg świętej autorstwa Nicoli Cordiera. Pod ołtarzem złożono szczątki św. Agnieszki.
Baranki św. Agnieszki dla papieża
Słowo „Agnieszka” pochodzi od greckiego przymiotnika hagne, które oznacza „czysta”, „dziewicza”, „nieskalana”. Etymologia imienia Agnieszka wiąże się także z łacińskim rzeczownikiem agnus, czyli baranek.
Nic więc dziwnego, że wśród wielu atrybutów świętej najczęstszym jest właśnie baranek, symbol niewinności i łagodności.
Każdego roku 21 stycznia, we wspomnienie liturgiczne św. Agnieszki, w bazylice pod jej wezwaniem za murami Rzymu odbywa się szczególny obrzęd poświęcenia dwóch baranków, składanych później w darze papieżowi. Ich wełna służy potem do tkania paliuszy (białe wełniane pasy noszone na ramionach przez metropolitów, nakładane na ornat).
Siostry kąpią zwierzęta, czeszą je i ozdabiają wianuszkami, białym i czerwonym (dziewictwo i męczeństwo), i przygotowują je do przekazania do bazyliki św. Agnieszki za Murami. Tam w czasie Mszy Świętej baranki zostają poświęcone, a później są przewożone do papieża: Ojciec Święty je błogosławi, dotyka ich i odmawia modlitwę. Wykonane z ich wełny paliusze są wręczane przez papieża metropolitom w dniu 29 czerwca, czyli w święto apostołów Piotra i Pawła.
Patronka na nasze czasy
Imię Agnieszka należy do najpopularniejszych w Polsce i pojawiło się na naszej ojczystej ziemi wraz z chrześcijaństwem. Święta Agnieszka, męczennica rzymska jest spośród innych świętych o tym imieniu najbardziej czczona i najczęściej przedstawiana w sztuce i w literaturze.
Przyczynili się do tego z pewnością także starożytni pisarze chrześcijańscy, którzy, ukazując jej młody wiek, głęboką wiarę i odwagę w obronie czystości, dawali ją za przykład swoim współczesnym wiernym, zwłaszcza młodym, nie zawsze potrafiącym odnaleźć swoją życiową drogę i zaakceptować różnego rodzaju wyrzeczenia.
Opracowane na podstawie artykułu ks. prof. Waldemara Turka w czasopiśmie „Idziemy“ oraz jego książki „Rzym. Miasto wiecznej nadziei. Rok Święty 2025“. Wydawnictwo Jedność.
Ks. Waldemar Turek
