Ludzie doświadczający krzywdy często mnie pytają: jak mam sobie poradzić z brakiem przebaczenia? Czy muszę wybaczyć małżonkowi, który mnie zdradził? Czy zawsze mam taki obowiązek?
Zanim przejdę do konieczności przebaczenia, do której jest zobowiązany każdy chrześcijanin, wyjaśnię proces uzdrawiania uczuć.
Każda wyrządzona krzywda powoduje skutki w sferze emocjonalnej, tj. odczuwanie trudnych emocji, takich jak: rozczarowanie, złość, wstręt, smutek, rozpacz, lęk, bezradność. Każda emocja, podobnie jak rana fizyczna, potrzebuje odpowiedniego czasu, żeby się „zagoić”. Im głębsze zranienie, tym dłuższy będzie okres powrotu do psychicznej równowagi. Wspomniana zasada jest dla nas oczywista w odniesieniu do naszego ciała, natomiast w przypadku „zranionych uczuć” często jej nie respektujemy.
Prawo do trudnych emocji
Czasami, w imię źle rozumianej miłości chrześcijańskiej, chcielibyśmy nie czuć żadnych przykrych emocji. Tymczasem uznanie, że odczuwamy je wobec osoby, która nas skrzywdziła, jest naturalną reakcją na krzywdę. Potrzebujemy czasu, żeby po doznanej przykrości dojść do siebie. Czasem wystarczy rozmowa z osobą, która nas zrozumie i pocieszy. Innym razem konieczny będzie fizyczny i psychiczny dystans. Jeśli jednak rana jest bardzo głęboka i dotyczy na przykład zdrady, molestowania seksualnego, przemocy psychicznej czy odrzucenia, wtedy rozmowa z przyjacielem i zasada „czas leczy rany” może nie zadziałać. Głębokie rany emocjonalne są bowiem traumą, czyli zbiorem bolesnych objawów, który powstaje, kiedy nasz układ nerwowy jest przytłoczony bardzo trudną, niecodzienną sytuacją. Może to być jednorazowe zdarzenie, takie jak wypadek samochodowy (trauma szokowa) albo rażące, trwające wiele lat zaniedbywanie potrzeb dziecka (trauma rozwojowa).
Pamięć ciała
Ważne jest zrozumienie, że uzdrowienie uczuć jest skomplikowanym procesem, w którym udział biorą różne sfery życia człowieka. Badania naukowe potwierdzają istnienie „pamięci ciała”, co oznacza, że ludzki organizm niczym gąbka chłonie spadające na niego ciosy i nosi je w sobie przez kolejne lata. Czasami chorują konkretne narządy, które przyjęły największe uderzenie trudnych emocji. Innym razem widzimy zranione uczucia w postawie ciała, sposobie mówienia, poruszania się, patrzenia na innych. Istnieją terapie psychosomatyczne mające za zadanie uwolnienie traumy umiejscowionej w ciele.
Poznanie przynosi ulgę
Poznawanie siebie i swojej przeszłości jest kolejną płaszczyzną w procesie uzdrawiania uczuć. Uznanie prawdy o krzywdzie umożliwia uwolnienie trudnych emocji, poszukiwanie zrozumienia i empatii. Zdarza się, że osoby trafiające do psychoterapeuty zadają pytania: czy muszę drążyć doznane w przeszłości krzywdy? Warto sobie uświadomić, że kiedy trauma jest przemilczana, dochodzi do tłumienia emocji przez psychologiczny mechanizm wyparcia czy zaprzeczenia. W takiej sytuacji zranione uczucia z przeszłości nie mają szans na uzdrowienie, ponieważ pozostają zamknięte w naszej nieświadomości. Ponadto wpływają na nasze życie, niezależnie od tego, czy zdajemy sobie z tego sprawę.
Proces uzdrawiania uczuć
W procesie leczenia traum trzeba posiadać przewodnika – osobę, która nie boi się bolesnych i intensywnych emocji, potrafi słuchać, jest dostrojona do naszych potrzeb i nie bagatelizuje opowiadanej przez nas historii.
Uzdrowienie uczuć jest procesem intrapsychicznym i interpersonalnym. Pierwszy z nich obejmuje uznanie prawdy o doznanej krzywdzie oraz uwolnienie tłumionych emocji. Drugi zakłada współpracę dwóch osób – skrzywdzonego i krzywdziciela.
Proces interpersonalnego uzdrawiania uczuć zawiera cztery etapy:
1. Wzięcie odpowiedzialności.
2. Przeproszenie i prośba o wybaczenie.
3. Zadośćuczynienie.
4. Czas na wewnętrzny proces uzdrowienia osoby skrzywdzonej.
Pierwszy etap rozpoczyna się, kiedy „krzywdziciel” bierze odpowiedzialność za swoje czyny i przyznaje się do winy. Natomiast osoba poszkodowana uznaje prawdę, że została zraniona emocjonalnie, nie wypiera bolesnych uczuć.
W drugim etapie osoba, która krzywdziła przeprasza i prosi o wybaczenie. Słowa „przepraszam” i „wybacz” powinny się pojawić, ponieważ są społecznie przyjętą formą wyrażenia żalu, który pozwala osobie skrzywdzonej rozpocząć wewnętrzny dialog z własnymi emocjami. Uświadomienie sobie doznań emocjonalnych pozwala na wyrażenie psychicznego bólu i różnych emocji – rozczarowania, smutku, złości.
Następnie, w czasie trzeciego etapu, winny dokonuje reparacji, czyli naprawiania krzywd. Musi znaleźć formę zadośćuczynienia, adekwatną do sytuacji i zgodną z oczekiwaniami zranionej osoby. Słowa na pewno nie będą wystarczające. Potrzebne są gesty, prezenty, kwiaty, czas zaplanowany na wspólną rozmowę, dotyk, drobne przysługi, życzliwość i czułość.
Etap czwarty jest najdłuższy i nie wolno go przyspieszać. Każda skrzywdzona osoba ma własne tempo dochodzenia do siebie. Zranione emocje nie słuchają rozumu ani woli, które nakazują jak najszybciej zapomnieć o przykrościach. Mają swój rytm powracania do równowagi i potrzebują czasu na znalezienie ukojenia. Na tym etapie pomocą może być psychoterapia.
Jeżeli poszukujemy prawdziwego pojednania, musimy uwzględnić wszystkie wspomniane etapy.
Przebaczenie chrześcijańskie
W przebaczeniu chrześcijańskim bardziej opieramy się na rozumie i woli niż na emocjach. Rozum rozeznaje, co jest dobre, a wola podąża za nim. Nasze uczucia mogą być przeciwne woli, co nie oznacza, że akt przebaczenia się nie dokonał. Uzdrowienie emocji wymaga czasu. Rozum i wola są skłonne odwołać się do wartości, zasad moralnych i religii, którą wyznajemy. Kiedy zatem stosujemy się do Jezusowej nauki o nieustannym przebaczaniu naszym bliźnim, opieramy się na wierze i kierujemy się rozumem oraz wolą: „przebaczam Ci, ponieważ tak uczy mnie Jezus i chcę Twojego dobra”. Ufamy, że nasze uczucia zostaną z czasem uzdrowione i doświadczymy prawdziwego pojednania, obejmującego sferę zarówno psychiczną, jak i duchową.
ks. Krzysztof Naczk
„Pielgrzym” [15 i 22 września 2024 R. XXXV Nr 19 (908)], str. 22-23.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
