Wprawdzie proces tworzenia literatury w języku kaszubskim – nie licząc średniowiecznych zabytków tego rodzaju piśmiennictwa – trwa nieprzerwanie 170 lat, lecz ciągle brakuje całościowej i naukowej syntezy tego zjawiska. Stąd każdy nowy i profesjonalny projekt badawczo-interpretacyjny dotyczący literatury kaszubskojęzycznej należy przyjmować z satysfakcją, a zarazem nadzieją na kolejny krok w kierunku stworzenia pełnej historii literatury kaszubskiej.
Właśnie w takich kategoriach należy widzieć książkę doktora Grzegorza Schramke pt. „Procëm Smãtkòwi. Współczesna literatura kaszubska w latach 1981–2015” (Gdańsk 2023). Autor, stawiając sobie jako cel „nie tylko rejestrowanie tego, co w latach 1981–2015 ukazało się drukiem na niwie kaszubskiej, lecz także poddanie krytyce literackiej publikowanych wówczas utworów oraz omówienie zaobserwowanych zmian zachodzących w literaturze kaszubskojęzycznej badanego okresu”, uczynił to w sześciu rozdziałach, skonstruowanych według klucza przedmiotowo-genologicznego. Dokonał on najpierw ogólnego przeglądu twórczości kaszubskiej sprzed 1980 roku. Kolejne części autor poświęcił już gruntownej analizie utworów, dokumentując jednocześnie w takim układzie nasycenie ilościowe tekstów, albowiem utworów poetyckich w latach 1981–2015 odnotowano prawie 3000, prozatorskich kilkaset, a dramatycznych około 80. Całość publikacji zamyka rozdział poświęcony translacjom na język kaszubski, a także z języka kaszubskiego na inne języki.
Na szczególną uwagę zasługuje precyzyjne zaprezentowanie około 100 autorów tworzących w latach 1981–2015. A choć główna uwaga została skupiona na twórcach młodych, według chronologii ukazywania się drukiem ich publikacji o charakterze literackim, nie pominięto także pisarzy starszego pokolenia, których debiut przypadł na wskazany okres bądź autorów legitymujących się już znacznym dorobkiem, lub tekstów twórców już nieżyjących.
Nie ulega więc wątpliwości, że udało się autorowi skutecznie uporządkować obraz literackiej aktywności w języku kaszubskim ponad trzech dekad, ogólnie zarysować jej pełny przegląd i profesjonalnie zegzemplifikować wszystkie rodzaje i gatunki piśmiennictwa (poezja, proza, gadki, kazania, tłumaczenia) według konsekwentnie w narracji stosowanego porządku: debiut, formy i etapy rozwoju (rodowody literackie, początki twórczości, rozwój), a wszystko to w zależności od niezwykle wyrazistych uwarunkowań społeczno-politycznych i przemian techniczno-kulturowych. Okazuje się bowiem, że najczęściej pisarze kaszubscy sięgają po poezję, a jej bogactwo tematyczne oraz różnorodność gatunkowa (sielanka, fraszka, hymn, pieśń, poemat, sonet, kolęda, tren, haik, oda) dowodzi nieustannego ewoluowania i doskonalenia utworów tego rodzaju, które coraz wyraźniej przechodzą od „ciasnego regionalizmu” ku literaturze uniwersalnej. W ogólnym zatem podsumowaniu trzeba podkreślić, iż dr Grzegorz Schramke wykazał się doskonałą znajomością najnowszej literatury kaszubskojęzycznej, dzięki czemu otrzymaliśmy pełny obraz tego typu twórczości z lat 1981–2015.
ks. Jan Walkusz
„Pielgrzym” [26 maja i 2 czerwca 2024 R. XXXV Nr 11 (900)], str. 32.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
