Wakacyjny czas sprzyja refleksjom nad życiem, zwłaszcza gdy nasze drogi będą przebiegały przez miejsca, gdzie wszystko wokół zachęca do kontemplacji. Warto pod tym kątem przyjrzeć się szlakowi naznaczonemu dziedzictwem cysterskim, tym bardziej że stanowi on element międzynarodowego programu „Europejskich dróg kulturowych”. Głównym celem tego programu jest ukazanie wspólnego wielowiekowego dziedzictwa łączącego wszystkie kraje naszego kontynentu. A cystersów można nazwać prekursorami zjednoczonej Europy.
Historia cystersów zaczyna się w średniowiecznej Francji. Pierwszy klasztor założył św. Robert z Molesmes w 1098 r. w Burgundii, koło Dijon, w miejscowości Cîteaux (z łac. Cistercium, czyli „za trzecim kamieniem milowym” od drogi z Langres do Chalon). To od Cistercium wziął nazwę późniejszy zakon cystersów. Początkowo filie zakonu powstawały tylko w Burgundii, jednak dzięki św. Bernardowi, późniejszemu opatowi Clairvaux, cystersi dotarli do licznych państw europejskich, m.in. do Niemiec, Szwajcarii, Belgii, Hiszpanii, Austrii, Irlandii, Danii, Polski i na Wyspy Brytyjskie.
Obecnie Zakon Cysterski składa się z 13 kongregacji monastycznych funkcjonujących w Europie (Hiszpania, Włochy, Niemcy, Austria, Szwajcaria, kraje Beneluksu, Czechy, Węgry, Polska), USA, Brazylii i Wietnamie oraz klasztorów niezależnych. Niektóre z nich prowadzą wyłącznie życie monastyczne. Inne, oprócz uroczystego sprawowania liturgii, oddają się duszpasterstwu lub pracy naukowej, głoszą rekolekcje, prowadzą szkoły, gospodarstwa rolne, browary i piekarnie (np. znana w całej Bawarii w klasztorze Oberschoenenfeld), uprawiają winnice, czasem zajmują się również produkcją, jak np. klasztor Castagniers, znany we Francji z produkowanej czekolady.
Na ziemiach polskich pierwsze klasztory cysterskie powstały w XII w., czyli w czasie najbardziej dynamicznego rozwoju Zakonu Cysterskiego w Europie. Najstarszym opactwem cysterskim na ziemiach polskich jest Jędrzejów, powstały jeszcze za życia św. Bernarda (w 1140 r.). Od połowy XII do końca XIII w. w obrębie dzisiejszych granic Polski zostało ufundowanych 26 klasztorów męskich, w tym opactwo w Pelplinie (1276 r.). Ich liczba później się zmieniała, m.in. na skutek licznych kasat. Obecnie na ziemiach polskich funkcjonują 4 opactwa: Jędrzejów, Wąchock, Mogiła i Szczyrzyc; 5 przeoratów (Henryków, Kraków Szklane Domy, Krzeszów, Sulejów i Oliwa) oraz kilka placówek. Skupiają się one w Polskiej Kongregacji Cystersów pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata. Poza klasztorami cysterskimi i pocysterskimi istnieją w Polsce również liczne kościoły fundacji cysterskiej (jak np. w pomorskim Łęgowie). Cysterskie miejsca odnowy duchowej to Trybsz i Czarna Góra, Jodłownik i Winniki. Co ciekawe, do polskiej kongregacji należy także placówka Argo-Willow Springs w USA.
Obok klasztorów męskich w duchowości cysterskiej funkcjonowała też linia żeńska. Większość polskich placówek żeńskich powstała w XIII w. i była rozsiana po całym kraju. Niestety na Pomorzu klasztory te uległy kasacie w XVI w., a w XIX na pozostałych terytoriach. Chociaż pod koniec XX w. próbowano wskrzesić linię żeńską, posyłając polskie kandydatki do Zakonu Cysterek do Hiszpanii i na Węgry, misja ta się nie powiodła. W Żarnowcu na Pomorzu w dawnym klasztorze cysterek obecnie mieszkają siostry benedyktynki.
Klasztory cysterskie otwarte są na ludzi, którzy choćby na krótki czas chcą zasmakować życia monastycznego, by odkryć lub pogłębić relację z Bogiem. Pobyt w takim miejscu gwarantuje ciszę, głębię przeżywania liturgii (msza św. i Liturgia Godzin), zanurzenie w lectio divina, czyli modlitwę opartą na pogłębionej lekturze Pisma Świętego, możliwość rozmowy duchowej, a dla chętnych włączenie się w rytm pracy danego klasztoru.
Zofia Pomirska
„Pielgrzym” [7 i 14 lipca 2024 R. XXXV Nr 14 (903)], str. 4.
Dwutygodnik „Pielgrzym” w wersji papierowej oraz elektronicznej (PDF) można zakupić w księgarni internetowej Wydawnictwa Bernardinum.
