Czy upośledzenie umysłowe jest przeszkodą do zawarcia małżeństwa?

Droga Redakcjo!

REKLAMA

Po lekturze artykułu o stwardnieniu rozsianym i wpływie tej choroby na ważność zawieranego małżeństwa zdecydowałam się na zadanie pytania. Byłam świadkiem, jak osoby cierpiące na różne schorzenia zawierały związki małżeńskie. Pracuję w ośrodku, gdzie przebywają takie osoby, w tym chorzy psychicznie. Chodzi mi natomiast o upośledzenie umysłowe. Czy osoba z upośledzeniem umysłowym może zawrzeć w Kościele ważne sakramentalne małżeństwo? Spotkałam się z opinią, że Kościół stanowczo zabrania zawierania takich małżeństw.


Kościół nie zabrania osobom niepełnosprawnym, w tym umysłowo, zawarcia małżeństwa. Prawo do jego zawarcia jest naturalnym prawem każdej osoby. Nie znaczy to jednak, iż jego wykonywanie nie może zostać ograniczone z poważnych i słusznych powodów. Osoba zawierająca małżeństwo musi być zdolna do stworzenia wspólnoty całego życia, realizowania celów małżeńskich, podjęcia i wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich, w tym wychowania potomstwa. Doktryna Kościoła katolickiego określa małżeństwo jako „przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa” (kan. 1055 § 1). Osoby z upośledzeniem umysłowym mogą być niezdolni do realizacji takiego zadania.
Według Światowej Federacji Zdrowia przez upośledzenie umysłowe rozumie się istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku rozwój umysłowy jednostki, z równocześnie nasilonymi trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania. Podaje się, że może ono być spowodowane przez czynniki dziedziczne, wrodzone, a także nabyte po urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego. Wśród czynników nabytych po urodzeniu zwraca się uwagę także na wpływy socjalno-kulturowe.
W prawodawstwie Kościoła, a konkretnie w Kodeksie Prawa Kanonicznego, znajduje się norma kanoniczna, która stanowi: „Niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy są pozbawieni wystarczającego używania rozumu” (kan. 1095 n. 1). Dostateczne używanie rozumu jest wymogiem prawa naturalnego do ważnego zawarcia małżeństwa. Upośledzenie umysłowe z pewnością ma wpływ na zdolność prawidłowego używania rozumu, które może mieć różne stopnie. Osoba, która z powodu braku wystarczającego używania rozumu nie jest zdolna do dokonania aktu ludzkiego, czyli działania dobrowolnego i odpowiedzialnego z przewidywaniem konsekwencji, które odpowiada jej godności ze świadomością wartości dla społeczeństwa podejmowanego czynu, nie może ważnie zawrzeć małżeństwa.
Zapewne nie każde upośledzenie umysłowe będzie wpływać na ważność wyrażanej zgody małżeńskiej. Ocena obiektywna głębokości upośledzenia umysłowego zależy od testów psychologicznych, na podstawie których oblicza się iloraz inteligencji. Dokonuje się w nich porównania wieku testowego z wiekiem kalendarzowym. Najczęściej w klasyfikowaniu upośledzenia umysłowego używa się kryterium IQ w skali Wechslera. W oparciu o nie rozróżnia się cztery grupy upośledzenia umysłowego: lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie. Bez wchodzenia w szczegóły i rozpatrywania charakterystycznego zachowywania się osób, a przed wszystkim ich zdolności używania rozumu w poszczególnych grupach upośledzenia umysłowego, w każdym wypadku wątpliwości występujących w tym zakresie, przed przystąpieniem do zawarcia małżeństwa muszą wypowiedzieć się biegli (por. kan. 1680).
Warto zauważyć, że także w prawie cywilnym rozważa się ten aspekt w kontekście zawarcia małżeństwa. Polskie ustawodawstwo przewiduje zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa przez osobę z upośledzeniem umysłowym, pod warunkiem że stan zdrowia i umysłu takiej osoby nie zagraża samemu małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. Osoba taka nie może też być całkowicie ubezwłasnowolniona.

ks. Wiesław Mazurowski


„Pielgrzym” 2017, nr 25 (731), s. 8

 

Udostępnij ten artykuł:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *