Do Redakcji Pielgrzyma!
W „Spotkaniach z teologiem” pojawiają się różne artykuły na temat sakramentów: chrztu, bierzmowania, małżeństwa, itd. Jak dotąd, nie padła jeszcze odpowiedź, czym sakrament jest w swej istocie. Wiem, że sakramentów jest siedem, ale jak się je właściwie definiuje?
Podejrzewam, że każdy z teologów będzie wskazywać na jakąś „swoją” definicję sakramentu (łac. sacramentum). Na przestrzeni wieków rozwoju Kościoła i myśli teologicznej oraz kanonistycznej pojawiało się wiele różnych definicji. Najprostszą podał chyba św. Augustyn (354–430). Nauczał on, iż sakramenty są widzialnymi zewnętrznymi znakami, które wyrażają niewidzialną rzeczywistość Bożej łaski, jej udzielają i ją oznaczają. Konsekwentnie zdefiniował sakrament jako skuteczny znak łaski (łac. signum efficax gratiae). Warto jednak dodać, iż on sam używał słowa sakrament na określenie rytów religijnych występujących tak w Starym, jak i w Nowym Testamencie. Następnie istotną rolę w rozumieniu sakramentu odegrał średniowieczny teolog Piotr Lombard (ok. 1100–1164). On jako pierwszy wskazywał, iż istnieje siedem sakramentów i określił istotę każdego z nich.
Nie bez znaczenia w pojęciu i próbie zdefiniowania sakramentu są propozycje św. Tomasza z Akwinu (ok. 1225–1274). Według niego sakrament jest kompozycją elementu zmysłowego i słownego, przez które Bóg udziela swojej łaski w takiej mierze, w jakiej przyjmujący nie stawia jej żadnej wewnętrznej przeszkody. W nauczaniu Akwinaty sakrament pełni funkcję przypominania, wskazywania oraz zapowiadania. We współczesnej teologii podkreśla się natomiast potrzebę dostrzeżenia nie tyle tego, co jest wspólne wszystkim siedmiu sakramentom w ramach ich ogólnego pojęcia, ile raczej tego, co specyficzne w każdym z nich. Pojawiają się zatem m.in. postulaty interpretacji sakramentu w kategoriach personalistycznych z zastosowaniem modeli komunikacji, dialogu i spotkania.
Katechizm Kościoła Katolickiego mówi o sakramentach Chrystusa i Kościoła, nazywa je sakramentami wiary, zbawienia i życia wiecznego (KKK 1113–1130) i podaje, że „sakramenty są skutecznymi znakami łaski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kościołowi. Przez te znaki jest nam udzielane życie Boże. Obrzędy widzialne, w których celebruje się sakramenty, oznaczają i urzeczywistniają łaski właściwe każdemu sakramentowi. Przynoszą one owoc w tych, którzy je przyjmują z odpowiednią dyspozycją” (KKK 1131).
Kodeks Prawa Kanonicznego z kolei podaje, że „Sakramenty Nowego Testamentu, ustanowione przez Chrystusa i powierzone Kościołowi jako czynności Chrystusa i Kościoła, są znakami oraz środkami, poprzez które wyraża się i wzmacnia wiara, oddawany jest Bogu kult i dokonuje się uświęcenie człowieka. Z tej to racji w najwyższym stopniu przyczyniają się do wprowadzenia, umocnienia i zamanifestowania kościelnej wspólnoty. Dlatego w ich sprawowaniu święci szafarze oraz pozostali wierni winni okazać najwyższy szacunek i należną pilność” (kan. 840).
Nietrudno zauważyć, iż definicja kodeksowa bardzo istotnie podkreśla aspekt funkcji wspólnotowej sakramentów. Zostały one powierzone Kościołowi i poprzez ich celebrację umacnia się oraz manifestuje wspólnota kościelna. Wpisuje się to w naukę Soboru Watykańskiego II (1962–1965) który, co jest rzeczą znamienną, nie podjął próby zdefiniowania sakramentów. W Konstytucji o liturgii stwierdził jedynie, że sakramenty zakładają wiarę oraz za pomocą słów i rzeczy dają jej wzrost, umacniają i wyrażają (SC 59), a w Konstytucji dogmatycznej o Kościele dodał, że organicznie ukształtowana natura społeczności kapłańskiej aktualizuje się przez sakramenty (LG 11). Kanonista i teolog szwajcarski ks. Libero Gerosa podsumowuje, że sakramenty są szczególnymi kanałami paschalnych darów Chrystusa, który daje się wspólnocie Kościoła i przez Kościół celem uświęcenia i zbawienia człowieka, przez co oddawana jest należna cześć Bogu.
ks. Wiesław Mazurowski
„Pielgrzym” 2016, nr 16 (696), s. 8